نظریه های جهانی شدن

     وی به طور کلی بر این عقیده است که شرط اصلی بر اتحاد یک قدرت جهانی ، کنترل بر دریاهاست. به عبارت دیگر، نظارت بر دریاها، اولین اقدام در راه کسب قدرت برتر جهانی است.به نظر وی در نزاع بین قدرتها، نیروهایی که در موقعیت دریایی قرار دارند از امکانات بیشتری برای در دست گرفتن ابتکار عمل بر خوردار هستند، و بهترین کشور را در این مورد فرانسه می دانست(تقوی اصل،1384‌‌‌‌‌‌: 46).

عوامل مؤثر بر قدرت دریایی:

1-     موقعیت جغرافیایی

2-     ویژگی های طبیعی

3-     طول ساحل و وسعت قلمرو

4-     جمعیت

5-     خصوصیات ملی

6-     خط مشی حکومت و رهبران سیاسی.

   ماهان در سالهای پایانی قرن نوزدهم،به جغرافیای سیاسی آسیا توجه خاصی داشت. وی استراتژی روسیه را در آسیای جنوبی ،ورود به سواحل اقیانوس هند از طریق افغانستان و ایران می دانست و در خاور دور،این استراتژی را تلاش روسها در یورش به سوی جنوب از طریق منچوری و چین برای رسیدن به اقیانوس آرام توصیف کرد(مینائی،1383: 159).

    به نظر ماهان مرکز روسیه قابل تصرف نیست ؛با توجه به این مسئله ،ماهان مفهوم هارتلند میکندر را پیشگویی کرده بود و اعتقاد داشت که باید مسیرهای گسترش طلبی روسیه سد گردد.مطلب نهایی در این باره این است که استراتژی ماهان مانند دیگر تفکرات استراتژی ،با توجه به دیدگاه مرسوم زمان او نوشته شده است .اما اکنون صنایع حمل و نقل توسعه زیادی پیدا کرده،نیروی هوایی اهمیت یافته،تکنولوژی تسلیحاتی تحولی عظیم صورت گرفته است و بسیاری از مطالب آن کهنه و متروک به نظر می رسد(تقوی اصل،1384: 47).

هلفدر مکیندر و نظریه هارتلند

    مکیندر هارتلند را ناحیه وسیعی می دانست که از اقیانوس منجمد شمالی تا نزدیکی کناره های آبی این منطقه ادامه داشت.این ناحیه از غرب به رودخانه ولگا? از شرق به سیبری غربی?از شمال به اقیانوس منجمد شمالی واز جنوب به ارتفاعات هیمالیا ?ارتفاعات ایران و ارتفاعات مغولستان محدود می شد(عزتی،1380:ص 12)

    مکیندر قاره های اروپا،آسیا،آفریقارا به عنوان جزیره جهانی شناخت وآن رابه همین نام معرفی کرد.کلید جزیره جهانی،ناحیه محور یا هارتلنداست.به عقیده مکیندر اطراف هارتلندرا دو ناحیه فرا گرفته اند:1-هلال داخلی یا حاشیه ای که شامل سرزمینهایی است که پشت به خشکی ارواسیا و در کنار آب قراردارندو قابل دسترسی قدرت دریایی هستند(موقعیت ساحلی).جالب اینجاست که بخش عمده این حاشیه،قلمرو شبه جزیره است و نقش ژئوپولیتیک دارد.2-هلال خارجی یا جزیره ای که شامل جزایر بریتانیا،ژاپن و استرالیاست(تقوی اصل،1384:ص 48).

 تئوری هارتلند(سرزمین قلبی?از سر هارلفوردجان مکیندر (halford Mackinder)انگلیسی را?که در اوایل قرن بیستم مطرح شد,باید سرآغاز همه بحثهای ژئوپولیتیک قرن بیستم دانست.بر خلاف این حقیقت که این تئوری هم اکنون در جغرافیا جایی ندارد? همچنان معروفترین مدل جغرافیایی در بحثهای سیاسی در جهان شناخته می شود.اگر چه این تئوری نخست در سال 1904مطرح شد,هنوز هم در مباحث آگاهانه سیاست خارجی کشورها مورد اشاره قرار دارد.

   " مدل جهانی"مکیندر در سه نوبت ?در فاصله چهل سال ,مطرح شد و تکامل پیدا کرد.مرحله نخستین آن در سال 1904تحت عنوان محور جغرافیایی تاریخ گردید.این ایده پس از جنگ جهانی اول ?تکمیل تر شد ودر سال 1919,در کتاب ایده های مردم سالارانه و واقعیت ارائه شد .اظهار داشت " منطقه محوری سیاست بین الملل را منطقه وسیعی تشکیل می دهد که از اروپای شرقی تا جلگه های سیبری امتداد می یابد.این ناحیه محوری که با امپراتوری روسیه تزاری تطبیق می نمود?از یک موقعیت استراتژیک بر خورداربود و سر شار از منابع طبیعی است(مجتهدزاده،1381:صص 145-146)."

او این ناحیه را قلب زمین (هارتلند?نامید واصل معروفش را چنین ارائه داد:

 کسی که بر اروپای شرقی حکم می راند, بر" قلب زمین "حکم می راند.

کسی که بر" قلب زمین "حکم می راند? بر " جزیره جهانی اوراسیا "حکم می راند.

و کسی که بر " جزیره جهانی اوراسیا"حکم می راند,حاکم جهان خواهد بود.

     مکیندر در سن هشتاد و دو سالگی ,درسال 1943اصلاحات تازه ای در این اندیشه به عمل آ ورد وآخرین متن را عرضه نمود.بر خلاف طولانی بودن این دوران که دو جنگ جهانی را نیز در بر گرفت?ایده "منطقه قلبی "ویژه آسیایی به صورت بحث مرکزی در این تئوری بر جای ماند و عامل شهرت آن از تاریخ 1945 تاکنون بوده است(مویر،1379: 371)

اسپایکمن و نظریه ریملند

    اسپایکمن در کتاب خود به نام جغرافیای صلح که بعد از مرگش منتشر شد به انتقاد از نظریه مکیندر پرداخت.تفسیر اسپایکمن از اهمیت ارتباط هارتلند با حلقه اطراف آن، اندکی با اظهارات مکیندر متفاوت است ،مکیندر این محدوده را هلال داخلی و خارجی می خواند.اما در بیان اسپایکمن این محدوده سرزمین حاشیه یا ریملند خوانده می شود که در محاصره آبهاست.اسپایکمن بیشتر بر دریا تأکید داشت. او معتقد بود که قدرت دریایی است که قاره اروآسیا را ممتاز می سازد و آن را به شکل یک واحد عمل کننده در می آورد و همچنین دریا ارتباط بین دنیای قدیم و جدید را امکان پذیر می سازد. در نهایت وی قدرت دریایی را کلید استراتژی جهان می دانست.

   دلیل اهمیت دادن اسپایکمن به ریملند،در مقایسه با هارتلند ،از این جهت بود که به اعتقاد وی ،این منطقه ترکیب بری و بحری را بهتر فراهم می سازد؛ از طرف دیگر بیشتر منابع نیروی انسانی و سهولت ارتباطات در این بخش از جهان وجود دارد. با شکست آلمان در جنگ دوم جهانی و ظهور اتحاد جماهیر شوروی سابق به عنوان یگانه حاکم منطقه هارتلند؛ ایالات متحده آمریکا به منظور دستیابی به ریملند و جلوگیری از نفوذ اتحاد جماهیر شوروی سابق به این قلمرو جغرافیایی،نظریه اسپایکمن را مورد توجه قرار داد.به همین دلیل نمی توان گفت که سیاست معروف کانتین منت (جلوگیری از توسعه و پیشرفت شوروی سابق در ناحیه حاشیه)آمریکائیها متأثر از نظریه های ژرژکنن است.

   به هر حال از جنگ جهانی دوم تاکنون آمریکا با اصرار تمام و با استفاده از همین نظریه تلاش می کند در این منطقه ؛یک گروه دفاعی ایجاد کند. در واقع آمریکا قلمرو جغرافیایی ریملند را یک موضوع پدافندی در نظر می گیرد و با توجه به جنگهای منظم گذشته حاضر نیست تحت هیچ شرایطی در این موضوع پدافندی نظریه صورت گیرد و تحت هیچ شرایطی ضعف ژئواستراتژیکی ریملند را قبول نمی کند.

 نگاهی به استراتژی نظامی ایالات آمریکا در پایان قرن بیستم ،مؤید این نظریه است که این کشور قلمرو جغرافیایی ریملند را هنوز برای خود یک منطقه حیاتی می داند(مینائی،1383‌‌‌‌‌: 164).

مهمترین منابع تنشزای ایران و افغانستانستراتژی جهانی تئولند

اشاره:
دکتر محمد جعفرایرانی* استاد ایرانی دانشگاههای تهران اخیرا با طرح مبانی تئوری جدیدی با نام "تئولند" در مقابل دو تئوری انگلیسی" هارتلند" و آمریکایی " ریملند" باعث تحولی نوین در زمینه استراتژی سیاسی و حقوق بین الملل شده اند. وی با طرح این تئوری معتقد است آنچه امروز به عنوان استمرار حساسیت های پیشین کشورهای جهان و یا استکبار جهانی در این منطقه می باشد، استخراج نتیجه سال ها آزمایش و پروسه ای تحقیقاتی و عظیم است که آنرا عنصری بنام "دین" (تئو) یا بنیادگرایی دینی نامیده اند. آنها معتقدند اگر امروز خطری آسایش چپاول و زیاده گویی و زیاده خواهی های جهان غرب و امریکا را تهدید می کند چیزی نیست جز "دین" که آنرا افیون توده ها معرفی و بارها با ابزارهای مختلف و با فراخور زمان و مکان نسبت بدان تحرکات و هجمه های را داشته اند. اصل تئوری تئولند(سرزمین ادیان) در قالب مقاله ای چندی پیش در سایت خبرگزاری قدس منتشر شد

آشنایی با نظریه ارتباطی" ديويد رايزمن"

1-            جوامع  سنتي يا باستاني(جوامع سنت راهبر)

 اين جامعه نخستين جامعه گروه انساني است که مهمترين ويژگيهاي اين نوع جامعه را مي توان چنين شمرد: حاکم بودن اقتصاد فقر و اقتصاد کمياب ، زاد و ولد زياد (هر چند مرگ و مير زياد تا حدودي انرا تعادل مي کند)، حاکم بودن آداب و رسوم و عقايد گذشتگان در اين جوامع . يعني «سنت»عامل اصلي نظارت اجتماعي در اين نوع جوامع به شمار مي ايد.

در اين نوع جوامع تربيت فردي براساس حماسه ها ،افسانه ها و اساطير شکل مي گيرد که به صورت شفاهي به افراد ديگر منتقل مي شود.(تعادل جمعيتي برقرار است چرا که هر چند زاد و ولد زياد است اما مرگ و ميرنيز زيادمي باشد)

2-            جوامع فرد گرايي( جوامع درون راهبر)

  اين دوران شامل دوران عصرانقلاب صنعتي و انقلابهاي سياسي قرن 19 و 20 مي باشد.سرآغاز ظهور اين نوع جوامع را مي توان پيدايش صنعت چاپ دانست .اين صنعت موجب رواج انگاره فردي در جوامع شده است .دراين مرحله افراد به ويژه کودکان خود را با کتاب در گوشه اي خلوت مي خواهند .بنابراين زمينه جدايي فرد از جمع خود به خود ظهور مي يابد و مصلحت فردي بر مصلحت جمعي پيشي مي گيرد .

به نظر رايزمن عامل جمعيتي در بروز چنين جوامعي نقش دارند چرا که در اين مرحله هر چند که زاد وولد زياد مي باشد اما بر اثر پيشرفت هاي علمي از مرگ و مير زياد جلوگيري مي شود و افراد از زتدگي نسبتا مرفهي برخوردار مي شوند .در چنين شرايطي واکنش هاي مکانيکي در برابر سنت ها به تدريج از بين مي رود.(عدم تعادل جمعيتي چرا که زاد وولد زياد اما مرگ و مير کم)

در اين دوره جامعه به دنبال پرورش انسان هاي است که  از درون هدايت مي شوند.

4-            جامعه مصرف گرايي (جوامع دگر راهبر)

  در اين مرحله خصلت انسان از «برون هدايت شده » جانشين انسان از «درون هدايت شده » مي شود.در اين جوامع اين نگرش که بايد توليد کرد و صرفه جويي نمود ،اهميت خود را از دست مي دهد .در اين جوامع«ديگران » در زندگي و براي فرد اهميت مي يابد .بنابراين فرد ناچار است خود را با ديگران انطباق دهد .يکي از مهمترين ويژگيهاي اين دوران مي توان به کاهش اهميت خانواده و سنت ها در موضوع نظارت اجتماعي اشاره کرد و به جاي ان وسايل ارتباط جمعي وساير گروهها مثل دوستان و همسالان از اهميت دو چندان برخوردار مي شوند..

در اين دوره همانند دوره اول تعادل جمعيتي برقرار مي شود چرا که هر چند مرگ وميرکم شده است اما زاد و ولد نيز کم  شده است)

بررسي اين نظريه

 ديويد رايزمن معتقد است که در دوره مصرف و فراواني اين رسانه ها هستند که نقش راهبردي و هدايت را برعهده مي گيرند.بر اساس اين نظريه بايد گفت کارکرد رسانه و مطبوعات در ايران سوال برانگيز است يعني ان روشنگري که رسانه ها به خصو ص مطبوعات بايد به افکار عمومي ارايه دهند متاسفانه در حاشيه قرار گرفته و به جاي اينکه به مسايل ومشکلات جامعه به صورت تحليلي پرداخته شود شاهد استفاده از تيترهاي هيجاني و برخي موضوعات کاذب و دست چندم در جامعه هستيم . همچنين در چند دهه گذشته برخي از روزنامه ها برخلاف اينکه در شناسه خود به گزينش هاي عمومي ،اجتماعي و فرهنگي تاکيد کرده اند صرفا درعرصه سياسي فعال بوده اند.

چکیده مقالات علمی

جغرافیای سیاسیبرخورد تمدنها تئوری مطرح شده توسط متخصص علوم سیاسی ساموئل هانتینگتون می‌باشد که مطابق این تئوری پس از پایان جنگ سرد فرهنگ و هویت مذهبی سرچشمه همه در گیری‌ها خواهد بود. اولین بار این تئوری در یک مقاله با نام «برخورد تمدن ها؟» در سال ۱۹۹۳ چاپ شد^[۱] که واکنشی به کتاب «پایان تاریخ» فرانسیس فوکویاما منتشر شده در سال ۱۹۹۲ بود.

هانتینگتون در سال ۱۹۹۶ تئوری خود را با انتشار کتابی به نام «برخورد تمدن‌ها و تغییر جهان» گسترش داد.این اصطلاح اولین بار توسط برنارد لوئیس در مقاله با نام بنیان خشم مسلمانان مطرح شد.^[۲]

هانتینگتون در تئوری خود تمدن‌های جهان را به قسمت‌های مجزا تقسیم می‌کند که شامل تمدن غرب، تمدن اسلامی، ارتدوکس ها، تمدن شرق آسیا، آمریکای لاتین، آفریقا، تمدن بودایی و هندوئیسم می‌شود.

نمودار برخورد تمدنهای هانتینگتون

هانتینگتون با اشاره به موضوعاتی چون جنگ یوگسلاوی ودرگیری هند و پاکستان، مذهب را به عنوان نقش کلیدی در این در گیرها مطرح می‌کند او ترکیه و ایران را به عنوان کشورهای نوظهور در عرصه بنیاد گرایی اسلامی مطرح می‌سازد. در مقابل این تئوری محمد خاتمی رئیس جمهور وقت ایران طرح گفتگوی تمدن ها رادر سازمان ملل مطرح نمود